Η μικροσκοπική εξέταση των κοπράνων περιλαμβάνει ανίχνευση άπεπτων στοιχείων τροφής, παρασίτων, μικροργανισμών, πυοσφαιρίων και ερυθρών αιμοσφαιρίων.
Φυσιολογικά στα κόπρανα ανευρίσκονται διάφορα έμμορφα στοιχεία, ορισμένα από αυτά εάν βρεθούν σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να είναι δείγμα κάποιας παθολογικής κατάστασης.
Χαρακτηριστικά ευρήματα έμμορφων στοιχείων στα κόπρανα κατά τη μικροσκοπική εξέταση είναι:
α) Υπολείμματα τροφής, όπως μυϊκές ίνες, συνδετικός ιστός, φυτικά κύτταρα, κοκκία αμύλου, ουδέτερο λίπος, σάπωνες, λιπαρά οξέα.
β) Κύτταρα, όπως επιθηλιακά από την αποφολίδωση του εντέρου και του πρωκτού, μακροφάγα, ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια, ιστιοκύτταρα και πλασματοκύτταρα.
γ) Μύκητες
δ) Βακτήρια της φυσιολογικής χλωρίδας του εντέρου
ε) Κρύσταλλοι και άμορφα άλατα
Η μικροσκοπική εξέταση κοπράνων οδηγεί στα περισσότερα συμπεράσματα σχετικά με την πέψη των πρωτεϊνών, λιπών και υδατανθράκων στον εντερικό σωλήνα.
Η διαδικασία της εξέτασης περιλαμβάνει λήψη δείγματος κοπράνων μίας κένωσης και ανάλυση του δείγματος σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Σε περίπτωση νόσου του παγκρέατος, όπου υπάρχει μερική έως και πλήρης αναστολή της παγκρεατικής λειτουργίας, ανευρίσκονται στα κόπρανα μεγάλες ποσότητες άπεπτων μυϊκών ινών (κρεατόρροια) που φέρουν εγκάρσιες γραμμώσεις λόγω ελλιπούς πέψης των πρωτεϊνών.
Επίσης η ανεύρεση ινών συνδετικού ιστού (κολλαγόνου) στα κόπρανα δηλώνει πλημμελή πέψη στο στομάχι.
Τα κοκκία αμύλου βρίσκονται και σε φυσιολογικά κόπρανα κυρίως βρεφών. Τα άπεπτα κοκκία αμύλου είναι αποτέλεσμα ελλιπούς πέψης υδατανθράκων κυρίως στο λεπτό έντερο.
Αύξηση του λίπους στα κόπρανα (στεατόρροια) παρατηρείται σε όλες τις καταστάσεις όπου διαταράσσεται η απορρόφηση των λιπών όπως παγκρεατίτιδα, αποφρακτικός ίκτερος, απόφραξη παγκρεατικού πόρου. Εάν περισσότερο του 50% του ολικού λίπους των κοπράνων είναι ουδέτερο λίπος, είναι πιθανή η νόσος του παγκρέατος. Αν περισσότερο του 70% του ολικού λίπους των κοπράνων αποτελείται από ελεύθερα λιπαρά οξέα και σάπωνες σημαίνει ότι δεν έγινε καλή απορρόφηση του λίπους λόγω έλλειψης χολής.
Σε μικροσκοπική εξέταση φυσιολογικής κένωσης ή κένωσης ύστερα από λήψη καθαρτικού παρατηρούνται σπάνια πυοσφαίρια. Άφθονα πυοσφαίρια ή πύον παρατηρούνται στα κόπρανα των πασχόντων από φλεγμονώδεις ή ελκωτικές αλλοιώσεις του κατώτερου τμήματος του εντέρου και κυρίως του παχέος εντέρου.
Στη διάρροια χωρίς εξελκώσεις όπως είναι η τροφική δηλητηρίαση που οφείλεται σε σταφυλοκοκκικές τοξίνες δεν παρατηρούνται πυοσφαίρια στα κόπρανα αλλά βλέννα. Γενικώς η παρουσία πυοσφαιρίων χαρακτηρίζει την ελκώδη κολίτιδα ενώ η παρουσία βλέννας τη βλεννώδη κολίτιδα.
Η ύπαρξη αίματος στα κόπρανα μπορεί να οφείλεται σε αιμορραγία του ανώτερου γαστρεντερικού σωλήνα (κόπρανα με μαύρο χρώμα) ή σε αιμορραγία του κατώτερου γαστρεντερικού σωλήνα (γραμμώσεις ζωηρού ερυθρού αίματος επί της επιφάνειας των κοπράνων).
Τα συνήθη αίτια αιμορραγιών του ανώτερου γαστρεντερικού είναι το πεπτικό έλκος ή η διαβρωτική γαστρίτιδα ενώ του κατώτερου είναι τα καρκινώματα οι πολύποδες οι αιμορροΐδες και τα εκκολπώματα του παχέος εντέρου. Η παρουσία αναλλοίωτων ερυθρών αιμοσφαιρίων στα κόπρανα έχει σχεδόν πάντοτε ως πηγή προελεύσεως το κόλον ή το απευθυσμένο.
Ο καρκίνος και οι πολύποδες του παχέος εντέρου απελευθερώνουν συνεχώς μεγάλες ποσότητες κυττάρων τα οποία εισέρχονται στα κόπρανα.
Τα βακτήρια αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό της φυσιολογικής χλωρίδας του εντέρου και το 60% της στερεής μάζας των κοπράνων.
Τα βακτήρια που δρουν ως παθογόνα εάν βρεθούν μέσα στο έντερο είναι: Salmonella, Shingella, Campylobacter, Yersinia, παθογόνα στελέχη E. Coli, Clostridium και Staphylococcus.
Τα μονοκύτταρα παράσιτα- πρωτόζωα που προσβάλλουν το έντερο όπως η Giardia lamblia ή duodenales που προκαλεί λαμβλίαση, το Cryptosporidium και η Cyclospora τρέφονται από τα θρεπτικά συστατικά των κοπράνων και ανιχνευονται μικροσκοπικά. Τα πρωτόζωα αυτά μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονή του λεπτού εντέρου εμποδίζοντας έτσι την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών.
Εντερικοί σκώληκες (έλμινθες) όπως οι νηματώδης σκώληκες, ο Τριχοκέφαλος ο τριχίουρος, Ascaris, και Trichinella, οι κεστώδεις σκώληκες (ταινίες) και οι τρηματώδεις σκώληκες, έχουν μήκος λίγα χιλιοστά έως μερικά μέτρα, τρέφονται με τα περιεχόμενα του εντερικού τοιχώματος και προκαλούν περίπου τα ίδια συμπτώματα με τα μονοκύτταρα παράσιτα. Οι περισσότεροι σκώληκες είναι ορατοί 21 με γυμνό μάτι. Τα αυγά τους όμως εντοπίζονται κατά τη μικροσκόπηση.
