Η κορτιζόλη ή αλλιώς υδροκορτιζόνη είναι μια ορμόνη της ομάδας των γλυκοκορτικοειδών που συντίθεται στα επινεφρίδια.
Η ορμόνη αυτή αυξάνει τη συγκέντρωση της γλυκόζης του αίματος αυξάνοντας τη γλυκονεογέννεση στο ήπαρ και ελαττώνοντας τη χρήση της γλυκόζης στο μυϊκό, λιπώδη και λεμφικό ιστό.
Παίζει σημαντικό ρόλο στην αποφυγή υπογλυκαιμίας σε περιόδους ασιτίας. Στην οξεία ασιτία αυξάνουν γρήγορα οι συγκεντρώσεις της και εντείνει τη γλυκογονολυτική δράση του γλυκογόνου και της επινεφρίνης αυξάνοντας στη συνέχεια τη συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα. Συνεργεί επίσης ώστε να αναδημιουργηθούν οι αποθήκες γλυκογόνου στο ήπαρ.
Συγχρόνως με το ρόλο της στην αποφυγή υπογλυκαιμίας, η κορτιζόλη είναι ισχυρός ανταγωνιστής της ινσουλίνης. Αναστέλλει την πρόσληψη της γλυκόζης από το μυϊκό και λιπώδη ιστό και σταματά την καταστολή της απελευθέρωσης γλυκόζης από το ήπαρ, που διεξάγονται από την ινσουλίνη.
Σε εξωηπατικούς ιστούς η κορτιζόλη διεγείρει τον καταβολισμό των πρωτεϊνών, αναστέλλει την πρόσληψη αμινοξέων και την πρωτεϊνοσύνθεση. Αναστέλλει τη διαφοροποίηση των οστεοβλαστών, αλλά και τη σύνθεση κολλαγόνου με αποτέλεσμα ελαττωμένη δημιουργία οστίτη ιστού, λέπτυνση του δέματος και των τριχοειδών αγγείων.
Στο ήπαρ δρα κυρίως ώστε να διεγείρει τη σύνθεση της γλυκόζης και των ενζύμων που χρειάζονται για να διευκολυνθεί η 21 δράση των γλυκοκορτικοειδών.
Η κορτιζόλη έχει επίσης επίδραση σε πολλά σημεία του ανοσοποιητικού και αντιφλεγμονώδους συστήματος με τελικό αποτέλεσμα την αναστολή της λειτουργίας τους. Ειδικότερα ελαττώνει την αύξηση του αριθμού των Τ- λεμφοκυττάρων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που παράγουν την αντί-ιϊκή πρωτεΐνη ιντερφερόνη. Μειώνει τη δράση των φυσικών δολοφόνων κυττάρων (Natural Killer), αναστρέφει την δράση των μακροφάγων, καταστέλλει τη σύνθεση, έκκριση και δράση των χημικών μεσολαβητών της φλεγμονής και του ανοσοποιητικού συστήματος.
Κάποιες άλλες από τις δράσεις της είναι ότι αυξάνει τον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων, αυξάνει την απέκκριση ουρικού οξέος, ελαττώνει την έκκριση και σύνθεση της ACTH, αυξάνει την όρεξη ενώ συγχρόνως καταστέλλει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης με αποτέλεσμα να μειώνεται η σωματική αύξηση.
Ακόμα, μειώνει τα επίπεδα ασβεστίου στο αίμα, πιθανά μέσω αναστολής της γαστρεντερικής απορρόφησής του καθώς ελαττώνει τη σύνθεση 1,25(ΟΗ)2 βιταμίνης D.
Αντίθετα στο λιπώδη ιστό εντείνει τη δράση της αυξητικής ορμόνης, των κατεχολαμινών και της θυροξίνης, με αποτέλεσμα να προάγει την εναπόθεση λίπους με ιδιαίτερη προτίμηση στο πρόσωπο, την κοιλιακή χώρα και τον τράχηλο.
Στο αγγειακό σύστημα επιτρέπει την απάντηση των αρτηριολίων στην αγγειοσυσπαστική δράση της επινεφρίνης και την καλύτερη σύσπαση του μυοκαρδίου επιτυγχάνοντας έτσι τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.
Συμβάλει επίσης στη διατήρηση του όγκου αίματος μειώνοντας τη διαπερατότητα του αγγειακού ενδοθηλίου και κατά συνέπεια σε αυξημένες ποσότητες προκαλεί υπέρταση.
Στον νεφρό αυξάνει την κάθαρση κρεατινίνης. Αναστέλλει την έκκριση της αντιδιουρητικής ορμόνης καθώς και τη δράση της στους νεφρούς, ώστε να αποβάλλεται το περίσσιο νερό από το σώμα.
Σε υψηλές συγκεντρώσεις εμφανίζει αλατοκορτικοειδή δράση, προκαλώντας κατακράτηση ιόντων νατρίου και απέκκριση ιόντων καλίου από τους νεφρούς. Η κορτιζόλη είναι επίσης απαραίτητη για τη φυσιολογική παραγωγή επινεφρίνης από το μυελό των επινεφριδίων.
Η κορτιζόλη θεωρείται η κατεξοχήν ορμόνη του στρες. Όταν το στρες αυξάνει σε υψηλά επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα επίπεδα της κορτιζόλης στον οργανισμό είναι υψηλά και προκαλούν ανεπιθύμητες ενέργειες, φθείροντας τον οργανισμό.
Μια μελέτη του 2004 στο Townsend Letter for Doctors and Patients περιέγραψε τις δυνατότητές του στη θεραπεία άγχους, ψυχαναγκαναστικής διαταραχής και νόσων σχετιζόμενων με υψηλή κορτιζόλη.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, προστίθονται αποδεικτικά στοιχεία στη θεωρία ότι η συγκεκριμένη ορμόνη μπορεί να επηρεάσει τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, ακόμη και χρόνια πριν προκύψουν ορατά προβλήματα μνήμης.
«Η κορτιζόλη επηρεάζει πολλές διαφορετικές λειτουργίες, επομένως είναι σημαντικό να διερευνηθούν πλήρως τα επίπεδα της ορμόνης που μπορούν να επηρεάσουν τον εγκέφαλο», σύμφωνα με τον ερευνητή Justin Echouffo.
Τα επίπεδα της κορτιζόλης ατο αίμα αυξομειώνονται σημαντικά κατά τη διάρκεια της μέρας, αλλά γενικά είναι υψηλότερα το πρωί όταν ξυπνάμε. Δεν ισχύει το ίδιο για τα άτομα που έχουν νυχτερινή εργασία.
Η έκκριση της κορτιζόλης ελέγχεται από τον υποθάλαμο, την υπόφυση και τα επινεφρίδια.
Τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης για μία παρατεταμένη χρονική περίοδο μπορεί να οφείλονται σε σύνδρομο Cushing.
Η υπερβολικά αυξημένη έκκριση κορτιζόλης στην περίπτωση αυτή μπορεί να οφείλεται είτε σε υπερπαραγωγή ACTH από την υπόφυση είτε σε υπέρμετρη απελευθέρωση κορτιζόλης από τα επινεφρίδια.
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Ταχεία αύξηση του σωματικού βάρους
- Υψηλή αρτηριακή πίεση
- Οστεοπόρωση
- Αλλοιώσεις του δέρματος (μώλωπες, ραγάδες)
- Μυϊκή αδυναμία
- Κυκλοθυμία, άγχος, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα
- Αυξημένη δίψα και συχνότητα ούρησης, σακχαρώδης διαβήτης
-
Ακανόνιστη έμμηνο ρύση, αμμηνόρροια
Υψηλές όμως καρτιζόλης μπορεί να έχουμε μετά από υποθερμιδικές δίαιτες, ιογενείς λοιμώξεις, μετά από κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων καφεΐνης, αυπνία, έντονη άσκηση, χαμηλά επίπεδα οιστρογόνων
Οι χαμηλές τιμές κορτιζόλης μπορεί να οφείλονται στην νόσο του Addison ή επινεφριδιακή ανεπάρκεια.
Η εξέταση της κορτιζόλης γίνεται με πρωινή λήψη αίματος το πρωί.
Τον Ιανουάριο του 2007, το Psychology Today ανέφερε ότι η βιταμίνη C μπορεί να μειώσει την κορτιζόλη στο αίμα, αν και δεν υπάρχουν πολλά δεδομένα που να υποστηρίζουν τη χορήγηση συμπληρώματος.
Το μαγνήσιο χρησιμοποιείται εδώ και δυο δεκαετίες στην αθλητική διατροφή ως συμπλήρωμα για τη διαχείριση της κορτιζόλης από την άσκηση. Χρησιμεύει στον περιορισμό της κορτιζόλης από ψυχολογικό στρες και ανησυχία.
Το στρες αυξάνει τις ανάγκες μας για βιταμίνες Β, όπως η νιασίνη και η θειαμίνη. Θεωρητικά βέβαια, οι βιταμίνες αυτές βοηθούν στη διατήρηση σταθερών επιπέδων κορτιζόλης, κατά τη διάρκεια στρεσογόνων περιόδων.
Πηγές
https://www.onmed.gr/ygeia/story/371302/kortizoli-oi-epiptoseis-tis-ormonis-toy-stres-ston-egkefalo
“Today’s Dietitian” Cortisol; Its Role in Stress, Inflammation, and Indications for Diet Therapy
Dario Giugliano. The Effects of Diet on Inflammation, Journal of the American College of Cardiology 2006
R. Berne, MN Levy, (1996) Principles of Physiology, 2nd ed, Chapter 46 :The Adrenal cortex, p.673-687, Mosby-Year book.29
