H μεγάλη προσφορά της κυτταρολογίας στην έγκαιρη διάγνωση είναι η εισαγωγή και ευρεία εφαρμογή της παρακέντησης με λεπτή βελόνα (FNA) ή αλλιώς κυτταρολογίας αναρρόφησης με λεπτή βελόνα (FNAC), ή βιοψίας αναρρόφησης με λεπτή βελόνα (Fine needle aspiration biopsy, FNAB).
Η FNA είναι πολύ απλή, ανώδυνη και ταχύτατη μέθοδος διάγνωσης ψηλαφητών αλλοιώσεων. Όπως φαίνεται από το όνομά της, η FNA αποτελεί ένα είδος βιοψίας, λήψης δηλαδή διαγνωστικού υλικού από μία βλάβη, με κύριο σκοπό την απάντηση στο κρίσιμο ερώτημα, αν πρόκειται για καλοήθη ή κακοήθη αλλοίωση. Με τον όρο «λεπτή βελόνα» εννοούμε την κοινή βελόνα των ενδομυϊκών ενέσεων (21 gauge) ή λεπτότερη σε αντίθεση με μεγαλύτερου εύρους βελόνες, με τις οποίες λαμβάνεται υλικό για ιστολογική εξέταση.
Η διαδικασία της FNA είναι πολύ απλή. Αφού εντοπισθεί με την ψηλάφηση και ακινητοποιηθεί το υπό εξέταση ογκίδιο, εισάγεται η βελόνα στην αλλοίωση και αναρροφεί κύτταρα από διάφορα σημεία της αλλοίωσης, ώστε το δείγμα να είναι αντιπροσωπευτικό του συνόλου της βλάβης. Το κυτταρικό υλικό, που αναρροφάται, επιστρώνεται σε πλακίδια, τα οποία χρωματίζονται με ταχεία χρώση και είναι έτοιμα για μικροσκόπηση. Η πρώτη εκτίμηση του δείγματος με την ταχεία χρώση επιτρέπει στην πλειονότητα των περιπτώσεων την άμεση διάγνωση ή, όπου κρίνεται απαραίτητο, τον προγραμματισμό συμπληρωματικών μεθόδων και την ανάλογη επεξεργασία και φύλαξη του υπολοίπου υλικού (πχ κυτταρικά έγκλειστα παραφίνης για ανοσοκυτταροχημεία, προγνωστικούς παράγοντες κλπ).
