O καρκίνος είναι μια νόσος προκαλούμενη από ογκογονίδια, από ογκοκατασταλτικά γονίδια και από γονίδια micrοRNA.
Οι αλλαγές αυτές είναι συνήθως γεγονότα που αφορούν σε σωματικά κύτταρα, αν και οι μεταλλάξεις των κυτταρικών σειρών γονάδων μπορεί να προδιαθέσει το άτομο σε οικογενή εμφάνιση καρκίνου.
Τα Ογκογονίδια είναι μεταλλαγμένες μορφές γονιδίων που οδηγούν τα φυσιολογικά κύτταρα σε υπερβολική ανάπτυξη και σε μετατροπή τους σε καρκινικά κύτταρα. Πρόκειται για μεταλλάξεις που αφορούν συγκεκριμένα γονίδια του κυττάρου που ονομάζονται πρωτο-ογκογονίδια. Τα πρωτο-ογκογονίδια είναι αυτά που φυσιολογικά ελέγχουν το πόσο συχνά ένα κύτταρο θα διαιρεθεί και το βαθμό με τον οποίο θα διαφοροποιηθεί. Όταν αυτό μεταλλαχθεί, τότε το κύτταρο διαιρείται πολύ γρήγορα γεγονός που οδηγεί σε καρκίνο.
Σήμερα αναγνωρίζονται περισσότερα από 100 ογκογονίδια.
Οι επιστήμονες τα έχουν διαχωρίσει σε 5 διαφορετικές τάξεις:
• Αυξητικοί Παράγοντες: Αυτά το ογκογονίδια παράγουν ουσίες που διεγείρουν την ανάπτυξη των κυττάρων. Το πιο γνωστό από αυτά ονομάζεται sis. Οδηγεί σε υπερπαραγωγή μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται Αυξητικός παράγοντας προερχόμενος από αιμοπετάλια.
• Υποδοχείς των Αυξητικών παραγόντων: Είναι οι υποδοχείς που ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται από τους αυξητικούς παράγοντες. Τα πιο γνωστά παραδείγματα ενισχυμένων γόνων υποδοχέων αυξητικών παραγόντων είναι τα erb B και erb B-2. Η ενίσχυση του γονιδίου HER2 είναι μια σημαντική διαταραχή που απαντάται στο ένα τρίτο των περιπτώσεων καρκίνου του μαστού.
• Μετατροπείς σήματος: Αποτελούν την ενδιάμεση οδό μεταξύ τον υποδοχέα του αυξητικού παράγοντα και του κυτταρικού πυρήνα όπου το σήμα γίνεται δεκτό. Δύο γνωστοί μετατροπείς σήματος είναι οι abl και ras. Το abl ενεργοποιείται στη χρόνια μυελογενή λευχαιμία και αποτελεί το στόχο για τα περισσότερα επιτυχή φάρμακα της νόσου.
• Μεταγραφικοί παράγοντες: Πρόκειται για τα τελικά μόρια μιας αλυσίδας που ορίζει τη διαίρεση του κυττάρου. Το πιο γνωστό από αυτά είναι το myc. Στον καρκίνο του πνεύμονα, τη λευχαιμία, το λέμφωμα και σε μια μεγάλη ποικιλία νεοπλασιών το myc συχνά ενεργοποιείται υπέρμετρα και διεγείρει την κυτταρική διαίρεση.
• Ρυθμιστές του προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου: Τα μόρια αυτά εμποδίζουν τα κύτταρα από το να διαπράξουν την προγραμματισμένη αυτοκτονία όταν γίνουν παθολογικά. Όταν τα γονίδια γίνουν υπερενεργά, τότε εμποδίζεται η διαδικασία της φυσιολογικής απόπτωσης. Αυτό οδηγεί στην υπερβολική ανάπτυξη των παθολογικών κυττάρων, που μπορεί να γίνουν νεοπλασματικά. Το πιο καλά περιγραμμένο γονίδιο είναι το bcl-2 και συχνά απαντάται σε κύτταρα λεμφώματος.
Τα Ογκοκατασταλτικά γονίδια είναι φυσιολογικά γονίδια που καταστέλλουν την κυτταρική διαίρεση, βοηθούν την επιδιόρθωση των λαθών του DNA και που καθορίζουν την απόπτωση των κυττάρων. Όταν τα ογκοκατασταλτικά γονίδια δε δουλεύουν επαρκώς, τότε τα κύτταρα μπορούν να αναπτυχθούν ανεξέλεγκτα, γεγονός που θα οδηγήσει σε καρκίνο.
Περίπου 30 ογκοκατασταλτικά γονίδια έχουν αναγνωριστεί, όπως τα p53, BRCA1, BRCA2, APC, και RB1.
Σημαντική διαφορά μεταξύ των ογκογονιδίων και των ογκοκατασταλτικών γονιδίων είναι ότι τα πρώτα προέρχονται από την ενεργοποίηση των πρωτο-ογκογονιδίων, ενώ τα δεύτερα προκαλούν καρκίνο όταν είναι απενεργοποιημένα.
Άλλη σημαντική διαφορά είναι ότι ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των ογκογονιδίων αναπτύσσεται από μεταλλάξεις φυσιολογικών κυτάρων (πρωτογκογονιδίων) κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου (επίκτητες μεταλλάξεις), οι διαταραχές των ογκοκατασταλτικών γονιδίων μπορούν να κληρονομηθούν.
Πηγές
http://www.onco.gr/documents/Panani.pdf
http://kremiotis.mysch.gr/Ogkogonidia.pdf
Carlo M. Croce Οncogenes and cancer. ΝΕJM 358;5 501-511, January 31, 2008
